Pius IX – Syllabus błędów
§ I. Panteizm, naturalizm i skrajny racjonalizm
§ II. Racjonalizm umiarkowany
§ III. Indyferentyzm, latitudynaryzm
§ IV. Socjalizm, komunizm, tajne stowarzyszenia, towarzystwa biblijne, liberalne stowarzyszenia duchownych
§ V. Błędy dotyczące Kościoła i jego praw
§ VI. Błędy w poglądach na społeczność cywilną, rozpatrywaną zarówno w odniesieniu do niej samej, jak też w odniesieniu do jej relacji z Kościołem
ZDANIA SYLLABUSA czyli BŁĘDY POTĘPIONE PRZEZ KOŚCIÓŁ KATOLICKI
Panteizm, naturalizm i skrajny racjonalizm
Nie istnieje żadna najwyższa, najmądrzejsza i w pełni sprawująca swą opatrzność Istota Boska (Numen divinum) różniąca się od całego świata. Bóg jest tym samym, co cała natura rzeczy (rerum natura), i dlatego podlega zmianom. Bóg też rzeczywiście staje się (reapse fit) w człowieku i w świecie, wszystko jest Bogiem i ma tę samą substancję Boga. Jedną i tą samą rzeczą jest świat i Bóg, a zatem duch i materia, konieczność i wolność, prawda i fałsz, dobro i zło, sprawiedliwość i niesprawiedliwość są tym samym (26).
Należy zaprzeczyć, że Bóg podejmuje jakiekolwiek działanie (actio) w stosunku do ludzi i do świata (26).
Rozum ludzki (humana ratio), nie biorąc zupełnie pod uwagę Boga, jest jedynym sędzią wyrokującym o dobru i złu, prawdzie i fałszu, sam dla siebie jest prawem i dzięki swym naturalnym zdolnościom jest w stanie zatroszczyć się o dobro poszczególnych ludzi i wszystkich narodów (26).
Proroctwa i cuda przedstawione i opisane w Piśmie Świętym są wymysłem poetów, zaś tajemnice wiary chrześcijańskiej są całościowym zestawieniem badań filozoficznych. W księgach Starego i Nowego Testamentu zawarte są wątki mityczne, a sam Jezus Chrystus jest taką fikcją legendarną (mythica fictio) (1, 26).
Racjonalizm umiarkowany
Ponieważ rozum ludzki należy postawić na równi z religią, dlatego nauki teologiczne powinny być traktowane tak jak filozoficzne (13).
Wszystkie bez różnicy dogmaty religii chrześcijańskiej są przedmiotem naturalnej wiedzy, czyli filozofii, i ludzki rozum, wykształcony jedynie w naukach historycznych według swych naturalnych sił i zasad, może dojść do prawdziwej wiedzy o wszystkich, nawet pełnych tajemnicy dogmatach, byleby tylko te dogmaty były poddane rozumowi jako przedmiot jego badań (27, 30).
Kościół nie tylko nie powinien występować przeciwko filozofii, ale nawet powinien tolerować błędy przez nią popełniane pozostawiając jej, aby sama się poprawiła (27).
Dekrety Stolicy Apostolskiej i Kongregacji Rzymskich przeszkadzają swobodnemu postępowi nauki (30).
Metoda i zasady, w oparciu o które dawni doktorzy scholastyczni kształtowali teologię, zupełni nie odpowiadają potrzebom naszych czasów i postępowi nauki (30).
Filozofią należy się zajmować bez uwzględniania jakiegokolwiek Objawienia nadprzyrodzonego (30).
Indyferentyzm, latitudynaryzm
Protestantyzm nie jest niczym innym jak tylko odmienną formą tej samej prawdziwej religii chrześcijańskiej i wyznając jego zasady można tak samo podobać się Bogu, jak należąc do Kościoła katolickiego (5).
Socjalizm, komunizm, tajne stowarzyszenia, towarzystwa biblijne, liberalne stowarzyszenia duchownych
Tego rodzaju zgubne doktryny bywały często potępiane w najostrzejszych słowach w encyklice Qui pluribus z dnia 9 listopada 1846 roku, w przemówieniu Quibus guantisque z dnia 20 kwietnia 1849 roku, w encyklice Noscitis et nobiscum z dnia 8 grudnia 1849 roku, w przemówieniu Singulari quadam z dnia 9 grudnia 1854 roku i w encyklice Quanto conficiamur moerore z dnia 10 sierpnia 1863 roku.
Błędy dotyczące Kościoła i jego praw
Kościół nie jest prawdziwą (vera) i doskonałą (perfectaque) oraz całkowicie wolną (plane libera) społecznością (societas), ani nie posiada swoich własnych i stałych praw udzielonych mu przez jego Boskiego Założyciela, ale do władzy świeckiej należy określanie praw i granic działalności Kościoła, w których może z tych praw korzystać (13, 23, 26).
Władza kościelna nie powinna wykonywać swoich postanowień bez zgody i pozwolenia władzy świeckiej (25).
Kościół nie ma władzy orzeczenia dogmatycznego (dogmatice definiendi), że jedynie prawdziwą religią (unice veram religionem) jest religia Kościoła katolickiego (8).
Zobowiązanie, które dotyczy katolickich nauczycieli i pisarzy, ogranicza się tylko do tego, co przez nieomylny osąd Kościoła podane zostało wszystkim wiernym do wierzenia jako dogmaty wiary (30).
Biskupi Rzymscy i sobory powszechne wykroczyły poza granice swej władzy, domagały się dla siebie praw władców, a ponadto pobłądziły w określaniu spraw wiary oraz obyczajów (8).
Kościół nie ma władzy stosowania siły, a także wykonywania jakiejkolwiek władzy świeckiej, czy to pośredniej, czy bezpośredniej (9).
Oprócz władzy przysługującej biskupom istnieje także inna władza, świecka, wyraźnie bądź milcząco przyznana Kościołowi przez władzę cywilną, i dlatego może być ona odwołana przez władzę cywilną, kiedy tylko ona uzna to za stosowne (9).
Święci szafarze Kościoła i Biskup Rzymski winni być w ogóle odsunięci od władzy i pieczy nad dobrami doczesnymi (26).
Biskupom bez pozwolenia władzy świeckiej nie wolno ogłaszać nawet listów apostolskich (18).
Łaski udzielone przez Biskupa Rzymskiego winny być uważane za nieważne, jeżeli nie zostały otrzymane za pośred¬nictwem władzy świeckiej (18).
Nietykalność Kościoła i osób duchownych bierze swój początek z prawa cywilnego (8).
Bez jakiegokolwiek naruszenia prawa naturalnego i zasad sprawiedliwości może być odwołany osobisty immunitet, na mocy którego duchowni są zwolnieni z obowiązku odbywania służby wojskowej. Tego zaś odwołania domaga się postęp w sprawach państwowych, zwłaszcza w społeczności charakteryzującej się liberalną formą rządów (32).
Nie tylko z kościelną jurysdykcją związane jest, na mocy własnego i przyrodzonego prawa, sprawowanie kontroli nad nauką teologiczną (30).
Nauka tych, którzy porównują Biskupa Rzymskiego do władcy swobodnie i bez ograniczeń działającego w całym Kościele, jest doktryną, która dominowała w średniowieczu (9).
Nic nie stoi na przeszkodzie, by na mocy dekretu jakiegoś soboru powszechnego albo postanowienia ogółu narodów, najwyższa władza kościelna była przeniesiona z Biskupa Rzymskiego na jakiegoś innego biskupa i z miasta Rzymu do jakiegoś innego miasta (9).
Postanowienia synodów narodowych nie podlegają żadnej dyskusji, a administracja cywilna może domagać się wykona¬nia ich postanowień, aż do granic przezeń wytyczonych (9).
Do podziału Kościoła na Wschodni i Zachodni przyczyniła się za daleko posunięta samowola Biskupów Rzymskich (9).
Błędy w poglądach na społeczność cywilną, rozpatrywaną zarówno w odniesieniu do niej samej, jak też w odniesieniu do jej relacji z Kościołem
Państwo, jako źródło i początek wszelkich praw, posiada prawo niczym nieograniczone (26).
Władzy świeckiej, także sprawowanej przez władcę niewierzącego, przysługuje bezpośrednia władza negatywna w kwestiach religijnych, nie tylko prawo do zatwierdzania kościelnych aktów prawnych zwane exsequatur, ale także przyjmowanie apelacji od wyroków kościelnych zwane ab abusu (9).
W wypadku konfliktu praw dwóch władz, pierwszeństwo ma prawo świeckie (9).
Władza świecka ma prawo anulowania, wypowiadania i unieważniania oficjalnych umów, zwanych pospolicie konkordatami, odnoszących się do korzystania z praw związanych z nietykalnością kościelną, zawartych ze Stolicą Apostolską, a może to czynić bez jej zgody, a nawet nie uwzględniając jej sprzeciwu (7, 23).
Władza cywilna może ingerować w sprawy odnoszące się do religii, obyczajów i władzy duchownej. Stąd też może wyrokować na temat rozporządzeń, które pasterze Kościoła wydają stosownie do pełnionych przez siebie obowiązków kształtowania sumień, a nawet, co więcej, władza ta może rozstrzygać w kwestiach dotyczących sprawowania Bożych sakramentów i dyspozycji koniecznych do ich przyjmowania (7, 26).
Cały zarząd szkół publicznych, w których kształci się młodzież jakiegoś państwa chrześcijańskiego, za wyjątkiem z jakiejś racji seminariów biskupich, może i powinien być przyznany władzom cywilnym, i to tak przyznany, że żadnej innej władzy nie będzie udzielone prawo ingerencji w dyscyplinę szkół, w kierowanie studiami, w nadawanie stopni, w wybór i zatwierdzanie nauczycieli (7, 10).
Ponadto w samych seminariach duchownych władza cywilna ma decydować, jaka będzie stosowana metoda studiów (18).
Najwłaściwsze zasady, jakimi kierować się winna społeczność obywatelska, wymagają, aby szkoły powszechne dostępne dla dzieci z każdej warstwy społecznej, i w ogóle instytucje publiczne, które są przeznaczone do wykładania wyższych dziedzin wiedzy oraz do kształcenia młodzieży, winny być wyjęte spod wszelkiej władzy, kierownictwa i ingerencji Kościoła, i poddane w pełni pod zarząd władzy cywilnej i państwowej oraz postanowieniom rządzących i kształtowane w całkowitej zgodności z powszechnie panującymi w danym czasie opiniami (31).
Katolicy mogą uznać taki system kształcenia młodzieży, który nie jest związany z wiarą katolicką i nie podlega wła¬dzy Kościoła, a także ten, który bierze pod uwagę wyłącznie albo przynajmniej przede wszystkim nauki przyrodnicze i cele doczesnego życia ludzkiej społeczności (31).
Władza cywilna może przeszkodzić, aby biskupi i wierni nie mogli się swobodnie i wzajemnie komunikować z Biskupem Rzymskim (26).
Władza świecka sama przez siebie posiada prawo przedstawiania biskupów (ius praesentandi episcopos) i może od nich wymagać, aby objęli zarząd diecezji zanim jeszcze sami otrzymają od Stolicy Świętej kanoniczną instytucję (canonicam institutionem) i pismo apostolskie (apostolicas litteras) (18).
Rząd może na mocy własnego prawa zmieniać wiek ustanowiony przez Kościół do składania profesji zakonnej, tak przez mężczyzn, jak przez niewiasty, a także wszystkim rodzinom zakonnym nakazać, by bez zezwolenia rządu nikogo nie dopuszczały do składania uroczystych ślubów zakonnych (18).
Należy znieść ustawy chroniące rodziny zakonne, ich prawa i pełnione przez nie obowiązki. Ponadto rząd świecki może udzielać pomocy tym wszystkim, którzy chcieliby porzucić obraną przez siebie drogę życia zakonnego i złamać śluby uroczyste, które złożyli. Równocześnie rząd świecki może znosić rodziny zakonne, kościoły kolegiackie, a także odbierać im zwykłe środki utrzymania, nawet te wynikające z prawa patronatu, a dobra ich i przychody z tych dóbr poddawać zarządowi ustanowionemu przez władzę cywilną i zawłaszczać (12, 14, 15).
Królowie i książęta nie tylko wyjęci są spod jurysdykcji Kościoła, ale także w rozstrzyganiu kwestii związanych z jurysdykcją stoją wyżej od Kościoła (8).
Błędy na temat etyki naturalnej i chrześcijańskiej
Prawa moralne nie potrzebują sankcji Bożej i bynajmniej nie potrzeba, aby prawa stanowione przez ludzi kształtowane były według prawa naturalnego, albo otrzymywały moc zobowiązującą od Boga (26).
Nauka filozofii i etyki, a także prawa państwowe, mogą i powinny być niezależne od władzy Boskiej i kościelnej (26).
Prawo polega na materialnym czynie, a wszystkie ludzkie powinności są tylko pustą nazwą, natomiast wszelkie ludzkie czyny mają moc prawa (59).
Władza to nic innego jak tylko połączenie stanowiska (numeri) i sił materialnych (26).
Akt niesprawiedliwości uwieńczony pomyślnym skutkiem, w niczym nie uwłacza godności prawa (24).
Należy proklamować i przestrzegać zasadę nieinterwencji (non-interventu) (22).
Zarówno pogwałcenie jakiejkolwiek, choćby najświętszej, przysięgi, jak też jakakolwiek zbrodnicze i przestępcze działanie, sprzeczne z odwiecznymi prawami, nie tylko nie powinno być ganione, ale nawet dozwolone i spotykać się z największymi pochwałami, kiedy chodzi o miłość ojczyzny (4).
Błędne poglądy w sprawie małżeństwa chrześcijańskiego
Żadne racje nie przemawiają za tym, że Chrystus podniósł małżeństwo do godności sakramentu (9).
Sakrament małżeństwa nie jest niczym innym, jak tylko jakimś dodatkiem do umowy, który można od niej oddzielić, a i sam sakrament polega jedynie na błogosławieństwie ślubnym (9).
Kościół nie ma prawa ustanawiania przeszkód zrywających małżeństwo, ale to prawo przysługuje władzy cywilnej, przez którą istniejące przeszkody mogą być znoszone (8).
Kościół zaczął w ciągu wieków wprowadzać przeszkody unieważniające, nie na mocy własnego prawa, ale korzystając z tego prawa, które nabył od władzy cywilnej (9).
Kanony Soboru Trydenckiego, które nakładają karę klątwy na tych, którzy ośmielają się odmawiać Kościołowi władzy ustanawiania przeszkód unieważniających, albo nie są dogmatyczne, albo winny być rozumiane jako wydane na mocy tejże nabytej władzy (9).
Forma małżeństwa przyjęta przez Sobór Trydencki nie obowiązuje pod groźbą nieważności małżeństwa w wypadku jej nieprzestrzegania, gdzie prawo cywilne ustanawia inną formę i żąda, aby małżeństwo było ważne w tej formie (9).
Bonifacy VIII pierwszy orzekł, że ślub czystości złożony podczas przyjęcia święceń kapłańskich unieważnia małżeństwo (9).
Błędne poglądy w sprawie świeckiej władzy Biskupa Rzymskiego
O pogodzeniu sfery doczesnej i duchowej mogą dyskutować synowie Kościoła chrześcijańskiego i katolickiego (9).
Zniesienie władzy świeckiej, którą posiada Stolica Apostolska, przyczyniłoby się bardzo do wolności i pomyślności Kościoła (4, 6).
Błędne poglądy w sprawie współczesnego liberalizmu
W naszych czasach już nie jest stosowne, aby religia katolicka traktowana była jako jedyna (unicam) religia państwowa, z wykluczeniem wszystkich pozostałych wierzeń (16).
Dlatego w niektórych państwach katolickich chwalebnie zostało zastrzeżone w prawie, aby osoby tam przebywające miały całkowitą swobodę publicznego sprawowania jakiegokolwiek kultu (12).
Błędem jest twierdzenie, że wolność obywateli w wyborze jakiegokolwiek kultu przyznana wszystkim i pełna swoboda głoszenia i wypowiadania publicznie jakichkolwiek poglądów sprzyja zepsuciu obyczajów i charakterów, a także rozszerzaniu się szkodliwego indyferentyzmu (indifferentismi) (18).
Biskup Rzymski może i powinien pogodzić się (reconciliare) i dostosować (componere) do postępu, liberalizmu i współczesnej cywilizacji (24).
Wykaz Aktów Piusa IX, z których sporządzony został Syllabus:
1. Qui pluribus, 9 XI 1846 [ad propos. 4–7, 16, 40, 63], [w:] Pii IX P. M. Acta, Rzym 1856, prima pars, vol. I, s. 4–24.
2. Alokucja Quisque vestrum, 4 X 1847 [ad 63], [w:] Pii IX P. M. Acta, 1/I, 64–69.
3. Alokucja Ubi primum, 17 XII 1847 [ad 16], [w:] Pii IX P. M. Acta, 1/I, 70–77.
4. Alokucja Quibus quantisque, 20 IV 1849 [ad 40, 64, 76], [w:] Pii IX P. M. Acta, 1/I, 167–194.
5. Noscitis et nobiscum, 8 XII 1849 [ad 18, 63], [w:] Pii IX P. M. Acta, 1/I, 198–223.
6. Alokucja Si semper antea, 20 V 1850 [ad 76], [w:] Pii IX P. M. Acta, 1/I, 224–234.
7. Alokucja In consistoriali, 1 XI 1850 [ad 43–45], [w:] Pii IX P. M. Acta, 1/I, 251–261.
8. List Multiplices inter, 10 VI 1851 [damnans opus Franc. G. Vigil, Defensa de la autoridad de los gobiernos y de los obispos contra las pretensiones de la curia Romana (Lima 1848) – ad 15, 21, 23, 30, 51, 54, 68], [w:] Pii IX P. M. Acta, 1/I, 280–284.
9. List Ad apostolicae sedis, 22 VIII 1851 [damnans duo opera Joh. Nep. Nuytz: Iuris ecclesiastici institutiones (Tn. 1844); In ius eccl. universum tractationes; Prolegomena: De rebus; De matrimonio; De personis (Tn. 1846; 1847; 1848; 1850) – ad 24n, 34–36, 38, 41n, 65–67, 69–75], [w:] Pii IX P. M. Acta, 1/I, 285–292.
10. Alokucja Quibus luctuosissimis, 5 IX 1851 [ad 45], [w:] Pii IX P. M. Acta, 1/I, 293–302.
11. Lettera al Re di Sardegna, 9 IX 1852 [ad 73].
12. Alokucja Acerbissimum, 27 IX 1852 [ad 31, 51, 53, 55, 67, 73n, 78], [w:] Pii IX P. M. Acta, 1/I, 383–395.
13. Alokucja Singulari quadam, 9 XII 1854 [ad 8, 17, 19], [w:] Pii IX P. M. Acta, 1/I, 620–631.
14. Alokucja Probe memineritis, 22 I 1855 [ad 53], [w:] Pii IX P. M. Acta, 1/II, 5–8.
15. Alokucja Cum saepe, 26 VII 1855 [ad 53], [w:] Pii IX P. M. Acta, 1/II, 436–440.
16. Alokucja Nemo vestrum, 26 VII 1855 [ad 77], [w:] Pii IX P. M. Acta, 1/II, 441–458.
17. Singulari quidem, 17 III 1856 [ad 4, 16], [w:] Pii IX P. M. Acta, 1/II, 510–530.
18. Alokucja Numquam fore, 15 XII 1856 [ad 26, 28n, 31, 46, 50, 52, 79], [w:] Pii IX P. M. Acta, 1/II, 538–549.
19. List Eximiam tuam ad archiep. Colon., 15 VI 1857 [ad 14], [w:] Pii IX P. M. Acta, 1/II, 585–590.
20. List Cum catholica Ecclesia, 26 III 1860 [ad 63, 76], [w:] Pii IX P. M. Acta, 1/III, 137–147.
21. List Dolore haud mediocri ad episc. Vratislav., 30 IV 1860 [ad 14].
22. Alokucja Novos et ante, 28 IX 1860 [ad 19, 62, 76], [w:] Pii IX P. M. Acta, 1/III, 180–189.
23. Alokucja Multis gravibusque, 17 XII 1860 [ad 37, 43, 73], [w:] Pii IX P. M. Acta, 1/III, 206–215.
24. Alokucja Iamdudum cernimus, 18 III 1861 [ad 37, 61, 76, 80].
25. Alokucja Meminit unusquisque, 30 IX 1861 [ad 20], [w:] Pii IX P. M. Acta, 1/III, 281–287.
26. Alokucja Maxima quidem, 9 VI 1862 [ad 1–7, 15, 19, 27, 39, 44, 49, 56–60, 76], [w:] Pii IX P. M. Acta, 1/III, 451–461.
27. List Gravissimas inter ad archiep. Monaco-Frising., 11 XII 1862 [ad 9–11], [w:] Pii IX P. M. Acta, 1/III, 548–556.
28. Quanto conficiamur, 10 VIII 1863 [ad 17, 58 ], [w:] Pii IX P. M. Acta, 1/III, 609–621.
29. Incredibili afflictamur, 17 IX 1863 [ad 26], [w:] Pii IX P. M. Acta, 1/III, 622–628.
30. List Tuas libenter ad archiep. Monaco-Frising., 22 XII 1863 [ad 9n, 12–14, 22, 33], [w:] Pii IX P. M. Acta, 1/III, 636–645.
31. List Quum non sine ad archiep. Friburg., 14 VII 1864 [ad 47n], [w:] Pii IX P. M. Acta, 1/III, 650–656.
32. List Singularis nobisque ad episc. Montisregalem, 29 IX 1864 [ad 32].